Bezpieczeństwo uczniów i klimat społeczny w polskich szkołach

rodzaj publikacji: raport z badań, powstały w ramach badania Bezpieczeństwo w szkole, klimat szkoły, klimat klasy wśród uczniów, nauczycieli i dyrektorów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych | obszar: 3. Socjologiczno-prawne aspekty polityki edukacyjnej

opis lub streszczenie:

Raport  przedstawia  wyniki  prowadzonego  przez  Instytut  Badań  Edukacyjnych badania mającego na celu pogłębienie wiedzy na temat przemocy i agresji w szkole oraz opis klimatu szkoły,  w  tym  kwestii  jakości  relacji  społecznych  oraz  panujących  w  szkole  zasad.

Zaprezentowane  są  w  nim  dane  z  badania  ilościowego  uzupełnione  głównymi  wnioskami z badań  jakościowych,  analizy  dokumentów  oraz  dokonanego  przeglądu  literatury.  Badanie przeprowadzono  w  2014  roku  obejmując  nim  uczniów,  wychowawców,  pedagogów i psychologów szkolnych, pozostałych nauczycieli oraz dyrektorów ze szkół: podstawowych (od klasy IV), gimnazjów, liceów, techników oraz zasadniczych szkół zawodowych. 

Badanie pokazało, że większość uczniów w polskich szkołach przynajmniej od czasu do czasu doświadcza szeroko rozumianych agresywnych zachowań ze strony kolegów i koleżanek, przy czym  częściej  są  to  działania  w  sferze  relacyjnej  i  słownej,  niż  agresja  fizyczna  (agresja relacyjna  jest  też  dla  uczniów  wyjątkowo  dotkliwa).  Nieco  ponad  jedna  trzecia  uczniów doświadcza w ciągu miesiąca co najmniej kilku agresywnych zachowań kolegów, które uznaje za przykre, zaś ofiarami dręczenia szkolnego pada ok. jedna dziesiąta uczniów. Wśród reakcji dzieci  i  młodzieży  na  dręczenie  dominują  zachowania  unikowe  takie  jak  obserwowanie, lekceważenie czy omijanie; bardzo rzadkie jest uciekanie się do pomocy nauczycieli.

Problemy  agresji  i  dręczenia  w  największym  stopniu  dotyczą  klas  IV-VI  szkoły  podstawowej, w mniejszym stopniu gimnazjum i najmniejszym szkół ponadgimnazjalnych, zwłaszcza liceów. Problemy są mniejsze w klasach, w których uczniowie oceniają nauczycieli jako życzliwszych i bardziej  skłonnych  do  pomocy,  a  także  tam,  gdzie  uczniowie  lepiej  znają  prawa  i  zakazy szkolne,  akceptują  je,  zaś  nauczyciele  i  dyrekcja  omawiają  je  jasno  i  szczegółowo.  Badana kadra szkolna także podkreśla ochronne znaczenie czynników związanych z klimatem szkoły: dobrych relacji nauczycieli i uczniów, jasności zasad a także szerokiej współpracy nauczycieli, dyrektora i pedagoga. Jednocześnie źródeł problemów często upatrują w braku zaangażowania rodziców uczniów.

Duża część wychowawców nie zdaje sobie sprawy z problemu dręczenia w ich klasach pomimo licznej grupy uczniów raportujących problem w ankiecie. Wiedzę dotyczącą agresji i przemocy nauczyciele  zdobywają  przede  wszystkim  w  trakcie  kariery  zawodowej:  podczas  szkoleń, rozmów  z  innymi  nauczycielami  i  pedagogiem  oraz  poprzez  własne  lektury;  niewielkie znaczenie  mają  studia.  Wykorzystywane  szkolenia  dotyczą  najczęściej  pracy  z  uczniami sprawiającymi trudności, cyberprzemocy oraz diagnozowania problemu. Częściej są one oparte na  wykładzie  niż  na  ćwiczeniach  i  warsztatach,  choć  to  właśnie  formy  aktywne  są  oceniane wyżej  i  uznawane  za  bardziej  potrzebne.  Pomimo  dużej  liczby  szkoleń,  pedagodzy i psycholodzy  szkolni  uznają  je  wciąż  za  najbardziej  potrzebną  pomoc  dla  nauczycieli.  Sami pedagodzy wspierają nauczycieli najczęściej w formie spotkań indywidualnych, bardzo rzadkie są  natomiast  wewnętrzne  szkolenia  lub  warsztaty  dla  nauczycieli,  co  wydaje  się
niewykorzystanym potencjałem. Pytani o potrzeby, nauczyciele najczęściej wskazują na kwestie większego  zaangażowania  rodziców  uczniów  i  współpracy  z  nimi,  wprowadzenie  jasnych procedur  i  zasad  w  szkole  oraz  większe  wsparcie  ze  strony  pedagogów  lub  psychologów szkolnych.  Dyrektorzy  podkreślają  też  potrzebę  zatrudnienia  lub  zwiększenia  wymiaru  czasu pracy tych ostatnich.

Wszystkie badane szkoły  prowadzą działania  profilaktyczne, najczęściej  poradnictwo i pomoc indywidualną,  zajęcia  i  działania  informacyjne,  integracyjne  oraz  krótkie  zajęcia  warsztatowe. Współpracują przy tym najczęściej z policją i strażą miejską oraz poradniami psychologicznopedagogicznymi.  Około  cztery  piąte  badanych  szkół  posiada  procedury  postępowania w sytuacjach zagrożenia młodzieży, przy czym skupiają się one na przede wszystkim na agresji i  przemocy  fizycznej,  nierzadko  na  wypadkach  drastycznych,  znacznie  mniej  miejsca poświęcając kwestiom przemocy psychicznej.

Cztery piąte uczniów czuje się w szkole bezpiecznie, zaś blisko co dziesiąty ma jakieś poczucie zagrożenia. Dwie trzecie uczniów lubi chodzić do swojej szkoły, nieco ponad połowa stwierdza, że w swojej szkole czuje, iż jest u siebie. Jeszcze więcej uczniów lubi swoją klasę, przy czym sympatia  do  kolegów  i  koleżanek  jest  nieco  większa  w  szkołach  podstawowych  niż w gimnazjach i liceach. Jednocześnie prawie połowa uczniów potwierdza, że w klasie są osoby, z którymi inni nie chcą siedzieć w ławce; wśród powodów odrzucenia jest m.in. odróżnianie się od innych.

Ocena  życzliwości  i  troski  nauczycieli  o  uczniów  radykalnie  spada  wraz  z  wiekiem  uczniów. W ostatnich  klasach  szkół  podstawowych  niemal  wszyscy  uczniowie  uważają,  że  nauczyciele starają się pomóc uczniom z problemami i chwalą tych, którzy robią postępy. Gorzej oceniane są relacje niezwiązane z samą nauką: możliwość rozmowy na każdy temat czy zainteresowanie każdym  uczniem  (takie  zachowania  nauczycieli  wskazuje  60%-70%  uczniów  ze  szkół podstawowych i mniej niż 40% z liceów czy techników). Nastawienie nauczycieli oceniane jest wyżej  w  szkołach  niedużych  a  także  tam,  gdzie  nauczyciele  czują  się  dobrze.  Jednocześnie blisko jedna trzecia uczniów deklaruje, że w ciągu ostatniego miesiąca jakiś nauczyciel na nich krzyczał,  na  podobnym  poziomie  są  wskazania  dotyczące  wyśmiewania  i  ośmieszania  przy innych,  zaś  kilka  procent  uczniów  twierdzi,  że  nauczyciel  uderzył  ich  lub  szarpnął.

Na zachowania tego typu znacznie bardziej narażeni są chłopcy niż dziewczęta. Uczniowie  uważają,  że  nauczyciele  jasno  informują  o  zasadach  obowiązujących  na  lekcjach i konsekwencjach  łamania  reguł.  Cztery  piąte  uczniów  szkół  podstawowych  (i  nieco  mniej  na wyższych  poziomach)  potwierdza,  że  nauczyciele  reagują  natychmiast,  jeśli  ktoś  się niewłaściwie  zachowa.  Pomimo  powszechnej  wiedzy  uczniów  w  kwestii  obowiązujących  ich zasad, tylko dwie trzecie deklaruje, że się z nimi zgadza, zaś blisko połowa uważa, iż niektóre są niepotrzebne.

summary:

This  report  presents  the  results  of  a  study  conducted  by  the  Educational  Research  Institute designed to deepen knowledge on violence and aggression in schools and to describe school climate, including the quality of social relations and prevailing principles in schools. The report includes  data  of  a  quantitative  study  complemented  by  primary  findings  of  a  qualitative research,  document  analysis  and  literature  review.  The  study  was  conducted  in  2014  and involved  students,  educators,  school  pedagogues  and  psychologists,  other  teachers  and directors from primary (above 4th grade), middle, high, technical and vocational schools.

The study shows that the majority of students in Polish schools encounter broadly understood aggressive behaviours from their colleagues at least from time to time, whereby these actions occur in relational and verbal realm rather than as physical aggression (relational aggression is also exceptionally painful for students). Slightly more than one third of the students experience at  least  a  few  aggressive  behaviours  per  month  from  their  colleagues  that  they  considered unpleasant,  while  one-tenth  of  students  are  victims of  bullying.  The  reactions  of  children  and youth to bullying are predominated by avoidant behaviours such as watching, disregarding or avoiding; asking teachers for help is very rare.

Aggression  and  harassment  issues  mostly  concern  Grade  4,  Grade  5  and  Grade  6  of elementary school, to a lesser extent gymnasium and to the smallest extent secondary school, especially  comprehensive  secondary  school.  These  problems  are  smaller  in  classes  where students recognize teachers as friendly persons willing to help and where students know and accept  school  rules  and  regulations  and  teachers  and  school  principals  discuss  them  clearly and in detail. The school staff who particpated in the study also highlighted the importance of protective  factors  related  to  school  climate,  i.e.  good  relationship  of  teachers  and  students, clarity on rules and extensive cooperation of teachers, principals and educators. At the same they often perceive lack of parental involvement in students as a sources of problems. A  large  proportion  of  teachers  are  not  aware  of  the  problem  of  bullying  in  their  classrooms despite  a  large  number  of  students  who  report  this  problem  in  the  poll.  Teachers  gain knowledge  about  aggression  and  violence  mainly  over  the  course  of  their  career:  during training,  conversations  with  other  teachers  and  pedagogues  as  well  as  through  their  own reading;  tertiary  education  is  of  little  significance  here.  Training  topics  are  mainly  focused  on working  with  difficult  students,  cyberbullying  and  diagnosing  problems.  More  often,  they  are rather  based  on  lectures  than  classes  and  workshops,  although  it  is  an  active  form  which  is favoured  and  considered  more  necessary.  Despite  the  large  number  of  training  sessions, pedagogues  and  school  psychologists  still  consider  them  to  be  the  most  useful  support  for teachers.  Pedagogues  themselves  most  often  support  teachers  in  the  form  of  individual meetings, while internal training or workshops for teachers are very rare, which seems to be an untapped  potential.  When  asked  about  their  needs,  the  teachers  most  often  pointed  out  the issues  of  greater  parental  involvement  and  parents’  cooperation,  introduction  of  clear procedures and rules in schools and more support from school pedagogues or psychologists. Principals also emphasized the need for additional employment or increase in working time of the latter.

All schools participating in the study have introduced preventive measures, mostly counselling and  individual  assistance,informational  and  integration  classes  and  activities  and  short workshops.  They  most  often  cooperate  with  the  police  and  municipal  guards  and  psychopedagogical  clinics.  About  four-fifths  of  surveyed  schools  have  procedures  for  emergency situations  related  to  young  people,  while  they  primarily  focus  on  aggression  and  physical violence,  often  on  drastic  cases,  with  far  less  time  devoted  to  the  issue  of  psychological
violence.

Four-fifths of the students feel safe at school, and nearly one in ten feels some sense of danger. Two-thirds of students like going to school, just over half of them stated that they feel at home in their  schools.  Even  more  students  like  their  classes,  while  their  sympathy  for  colleagues  is slightly higher in primary schools than in secondary schools. At the same time almost half of the students confirm that there are students in their class with whom they would not sit in the bench; among the reasons for the rejection is – among others - distinguishing from others. Students’ evaluation of teachers’ kindness and care dramatically decreases,proportionally to the age of students. Almost all students in the last grades of primary school feel that teachers try to assist  students  with  problems  and  praise  those  who  make  progress,  although  relationships unrelated to the education itself have lower rating, for instance the opportunity  to talk on any topic or the interest in each student (such teachers’ behaviours are declared by 60% -70% of pupils  from  primary  schools  and  less  than  40%  of  students  of  high  and  technician  schools). Rated attitude of teachers is higher in small schools and where teachers feel good. At the same time,  almost  one  third  of  the  students  declared  that  in  the  last  month  their  teacher  yelled  at them. Declarations of basting and ridiculing in front of other students are at a similar level and a few percent of the students claim that their teacher hit or jerked them. Boys are more exposed to such behaviour than girls.

The students think that teachers clearly communicate the rules applicable in the classroom and consequences  of  breaking  rules.  Four-fifths  of  primary  school  students  (and  slightly  less  at higher levels) confirm that teachers react immediately if someone behaves in an inappropriate way. Despite the general awareness of the students on the rules and regulations applicable to them, only two-thirds declare that they agree with them, and nearly half believe that some are needless.